CANTORINUS
Том XXX , С. 516-517
опубликовано: 5 июля 2017г.

CANTORINUS

[лат., букв.- «маленький певчий», от cantor - «певец»], в богослужении римского обряда певч. книга позднего происхождения, в которой собраны формулы разных видов литургического речитатива (accentus) для священнослужителей и певчих. На эти формулы, обычно называемые toni communes (общие тоны), произносятся: в мессе - молитва (oratio), чтение из апостольских Посланий (Epistola), чтение из Евангелия (Evangelium) и вступительная молитва евхаристического канона (praefatio), в оффиции - молитва (oratio), чтение (lectio или capitulum) и псалмодия. И в мессе и в оффиции к этим формулам также относятся аккламации, произносимые всеми присутствующими на богослужении (напр., «Amen» (Аминь)), и диалоги священника и народа (напр.: «Dominus vobiscum».- «Et cum spiritu tuo» («Господь с вами».- «И со духом твоим»)).

Рукописные сборники, озаглавленные как C., относятся к сравнительно позднему периоду и имеют карманный формат, напр. C. XV в. из собрания свящ. Дж. Б. Мартини (Bologna. Museo intern. e bibl. della musica. Lit. 12) или францисканский C. кон. XVII в. из Болоньи (Ibid. Lit. 19). Первые печатные издания этого типа, выпущенные в Венеции Лукой Антонио Джунтой (1506) и Симоне да Ловере (1509), не содержат в названиях слово сantorinus, оно появляется в издании Джунты в 1513 г. (всего он и его наследники выпустили до 1566 г. 7 изданий C.). В XVI в. С. печатали также Петр Лихтенштейн в Венеции (1538, 1549) и Андреа Брешиано в Перудже (1586). Из изданий XVII в. самым известным является C., составленный Адриано Банкьери (Болонья, 1622). Издания XVI-XVII вв., большинство к-рых напечатаны в формате in 8°, помимо формул содержат элементарные музыкально-теоретические сведения: принципы сольмизации (c т. н. Гвидовой рукой), правила мутации, описания интервалов и амбитуса модусов (гласов). Объем этой музыкально-теоретической части в C. варьировался; в книге Банкьери она более подробная (Judd. 2002. P. 368). Популярность C. в XVI-XVII вв. подтверждается, в частности, наличием рукописных руководств, основанных на содержании печатных C., напр. в сборнике 1682 г. Univ. of Pennsylvania Ms. Cod. 436 (Fol. 99-106; см.: Jones. 2007. P. 9, 22).

В кон. XIX - нач. XX в. неск. изданий C. было подготовлено в бенедиктинском мон-ре Сен-Пьер в Солеме (Франция), затем они были повторены в Риме. Материал из рим. изданий C. мог включаться в издания др. певч. книг (напр.: Vesperale pro dominicis et festis I et II classis... et completorium juxta rehulas quas «Cantorinus» Vaticanus / Ed. chanoine N. Joachim. Tournai; P., 1933). На основе рим. изданий был подготовлен пореформенный «Чин пения мессы» (Ordo cantus Missae / [Sacra Congregatio pro Cultu Divino]. [Vat.: Vatican Polyglot Press], 1972. [Libreria Editrice Vaticana], 1987 2).

Изд.: Monastici cantus compendiolum. Venetiis: [per L. de Giuntis], 1506; Compendium musices confectum ad faciliorem introductionem discentium. Venetiis: [per Simonem de Luere], 1509; Compendium musices confectum ad faciliorem instructionenem cantum choralem discentium... qui Cantorinus intitulatur. Venetiis: [per L. de Giunta], 1513; Cantorinus et processionarius per totum annum in divinis officiis celebrandis secundum ritum congregationis cassiniensis alias sancte Justine ordinis sancti Benedicti. Venetiarum: [expensis L. de Giunta], 1523; Cantus monastici formula noviter impressa ac in melius redacta: Cantorinus et processionarius per totum annum in divinis officiis celebrandis secundum ritum congregationis Cassinensis alias Sancte Justine. Venetiis: [in officina L. Junte], 1535; Compendium musices confectum ad faciliorem instructionem cantum choralem discentium necnon ad introductionem huius libelli qui Cantorinus intitulatur. Venetiis: [apud P. Liechtenstein], 1538, 1549; Cantorinus ad eorum instructionem qui cantum ad chorum pertinentem breviter et quam facillime discere concupiscunt. Venetiis: [sumptibus heredum L. Iunte], 1540, 1550; Cantorinus pro his, qui cantum ad chorum pertinentem, breviter et facillime discere concupiscunt. Venetiis: [in officina heredum L. Juntae], 1566; Cantus divini officii sacerdoti & cantoribus conveniens. Perusiae: [per A. Brixianus], 1586; Banchieri A. Cantorino utile a novizzi e chierici secolari e regolari principianti del canto fermo alla romana. Bologna, 1622, 1980r; Cantorinus Romanus, seu Collectio compendiosa cantionum ecclesiasticarum quas editiones typicae S. R. C. Missalis, Ritualis et Pontificalis Romani, continent ad instructionem cantum choralem discentium edita. Ratisbonae; Cincinnati: [F. Pustet], 1890. [Charleston, (South Carolina)]: Nabu Press, 2011r; Cantorinus seu Cantus communes / Ed. E. Clop. R.: [Typis Societatis S. Joannis Evangelistæ, Desclée], 1907; Cantorinus, seu Toni сommunes officii et missae. Solesmes, 1911. R., 1911, 1912 2; Ferro S. Op. 25: Manuale d'accompagnamento al cantorino parrocchiale, ossia raccolta di canti spirituali per il popolo. Genova, 1914 2, 1920 4; idem. Manuale d'accompagnamento al cantorino parrocchiale. Genova, 1930; Gioanina L. Il cantorino: Istruzioni liturgiche, preghiere, messe gregoriane, I vespri parrocchiali di tutto l'anno, ufficiatura de' morti, novena di Natale, sequenze, canti gregoriani, ecc. Torino; Biella-Vernato, 1925.
Лит.: Soenens J. A. Introduction au cantorinus. R.: [Desclée], 1912; Sartori C. Dizionario degli editori musicali italiani. Firenze, 1958. P. 78-80; Crawford D. A Chant Manual in 16th-Cent. Italy // Musica Disciplina. R., 1982. Vol. 36. P. 175-190; idem. The Compendium Musices: Musical Continuity Among the 16th-Cent. Italian Clergy // La Musique et le rite sacré et profane: Actes du 13 Congr. de la Société intern. de musicologie, Strasbourg (29 août - 3 sept. 1982). Strasbourg, 1986. Vol. 2 / Ed. M. Honegger, P. Prevost. P. 195-216; Judd C. C. Renaissance Modal Theory: Theoretical, Compositional, and Editorial Perspectives // Cambridge History of Western Music Theory / Ed. Th. Christensen. N. Y., 2002. P. 364-406; Jones J. D. University of Pennsylvania Ms Codex 436: A Description and Analysis of Contents: Diss. [Baton Rouge (Louis.)], 2007 // etd.lsu.edu/docs/available/etd-04122007-203010/unrestricted/Jones_thesis.pdf [Электр. ресурс].
Ю. В. Москва, С. И. Никитин
Рубрики
Ключевые слова
См.также
  • АМВРОСИАНСКИЙ ОБРЯД одна из основных зап. богослужебных традиций
  • ААРОНОВО БЛАГОСЛОВЕНИЕ троекратное священническое благословение из библейской книги Чисел
  • ACCESSUS AD ALTARE название одного из моментов литургии верных
  • АЛЛИЛУИАРИЙ изменяемая часть Божественной литургии, песнопение, предваряющее чтение Евангелия
  • АЛЛИЛУИЯ торжественная литургическая аккламация
  • АЛЬБА длинная белая льняная туника с узкими рукавами, к-рую носят клирики католич. и англикан. Церквей в качестве нижнего из церковных облачений